İnsanlığın asıl sorunu şu:
“…Paleolitik hislerimiz, ortaçağ kurumlarımız ve tanrısal teknolojimiz var.”
Bu kelam, biyolog E.O. Wilson’a ilişkin. Bugün, bu kelamı toprak üzerinden tekrar düşününce sarsıldım. Niçin mi?
En son ne vakit, elinize bir avuç toprak alıp düşündünüz? Bir avuç toprak içinde, hayal bile edemeyeceğiniz bir cihan var. Diğer bir tabirle, bu kadarcık toprakta Samanyolu Galaksisi’ndeki yıldızlardan daha fazla canlı organizma yaşıyor. Milyarlarca bakteri, mantar, protozoa… Bir avuç toprakta bin New York metropolü barındırıyor.
Ne yazık ki bu canlıların %99’u hakkında neredeyse hiçbir şey bilmiyoruz
İşte çağdaş dünyanın en büyük paradoksu bu.
Mars’a robotlar gönderiyoruz, DNA’yı yine yazıyoruz, tanrısal bir teknolojiye sahibiz… Lakin ayaklarımızın altındaki, tüm medeniyetimizi besleyen bu canlı cihanı neredeyse büsbütün görmezden geliyoruz.
Binlerce yıldır insanlık, tabiatla bir dans içindeydi. Toprağı dinler, mevsimleri anlar, bitkilerin lisanını çözerdik. Fakat son yüzyılda bu dansı unuttuk. Onun yerine bir savaş başlattık.
İnsanlar, sıkıntılara ‘savaş açmayı’ sever, değil mi? Hastalıklarla savaşır, yoksullukla savaşır… Tarımda da birebirini yaptı. ‘Zararlılarla’, ‘yabani otlarla’, ‘verimsizlikle’ savaştı. Traktör kılıç, pestisitler zehirli oklar, kimyasal gübreler ise lojistik takviye oldu.
Toprağı, fethedilmesi gereken bir düşman bölgesi olarak gördük. Ve bu savaşta, indirgemeci bir yaklaşım benimsedik. Bitkilerin karmaşık muhtaçlıklarını yalnızca üç harfe sığdırdık: N, P, K (Azot, Fosfor, Potasyum) yani gübre…
Bu, güya bir insanın sıhhatini yalnızca üç pahaya bakarak anlamaya çalışmak üzere: Uzunluk, kilo ve ayakkabı numarası.
Peki ya hisleri? Düşleri? Bağışıklık sistemi?
İşte bu yüzden, bugün yediğiniz elma, büyükannenizin çocukken yediği elmayla tıpkı tada sahip olabilir ancak tıpkı besin kıymetine sahip değil. Son 50 yılda, yiyeceklerimizdeki demir, çinko, kalsiyum üzere hayati minerallerin oranı %80’e varan oranlarda düştü. Randıman tablolarında kazandığımız savaşı, aslında besin tabaklarımızda sessizce kaybediyoruz.
Teknoloji, tabiatla birlikte çalıştığında güçtür.
Ama doğayı atladığında… zayıflatır, unutturur, yozlaştırır.
Bakın: 2021’de ziraî teknolojilere yapılan yatırım: 15,8 milyar dolar. Toprak sıhhatine yapılan yatırım: yalnızca 1,8 milyar. Bu sayılar bize, neye inandığımızı değil, neye yatırım yaptığımızı söylüyor. Zira inovasyonun istikametini yalnızca bilim değil, piyasa da belirliyor.
Peki ya bir çıkış yolu varsa? Size bütün bu gidişatı bilakis çevirecek, bize unuttuğumuz o dansı yine hatırlatacak bir deneyden bahsedeceğim…
Almanya’da, Jena isminde bir kentte bilim insanları 20 yıl evvel kolay ancak devrimci bir işe giriştiler. Yüzlerce küçük arazi parseli hazırladılar. Kimilerine tek tip bitki ektiler, yani çağdaş tarımın yaptığı üzere monokültür. Başkalarına ise 10, 20, hatta 60 farklı bitki cinsini bir ortada ektiler. Sonra… beklediler. Hiçbir kimyasal gübre, hiçbir pestisit kullanmadılar. Yalnızca gözlemlediler.
Sonuçlar… tarım hakkında bildiğimiz her şeyi sarstı.
Çok çeşitli bitkilerin bir ortada büyüdüğü parseller, tek tip bitkilerin olduğu parsellere kıyasla:
-
Üç kat daha fazla karbonu toprağa hapsetti.
-
Kuraklığa karşı %50 daha dirençli hale geldi.
-
Polen taşıyıcı böcekleri, yani arıları ve kelebekleri %45 daha fazla kendine çekti.
Ama asıl sihir, bu sayıların ötesindeydi. Asıl sihir, vakitle ortaya çıktı. Birinci başta kaynaklar için rekabet eden bitkiler; birkaç yıl sonra işbirliği yapmaya başladılar. Kökleri aracılığıyla birbirlerine besin gönderdiler. Hastalıklara karşı birbirlerini uyaran kimyasal sinyaller yolladılar. Yerin altında, bizim göremediğimiz, inanılmaz karmaşık bir ‘yeraltı interneti’ kurdular. Onlar yalnızca bir ortada yaşamıyorlardı; birlikte çalışan, yaşayan, nefes alan tek bir harika organizma haline gelmişlerdi.
Topraktaki mikroorganizmalar bitkilerle kapalı bir lisanda konuşuyor. Rizosfer dediğimiz bu ‘kök tabanları diplomasisi’ olmasa, bugün yediğiniz ekmeğin yarısı olmazdı. Lakin biz, bu görünmez müttefiklerimizi görmezden gelip, sıkıntıları daha çok kimyasalla çözmeye çalışıyoruz.
Bu deney bize ne söylüyor? Bize, tabiatın zekasının, bizim mekanik tahlillerimizden çok daha üstün olduğunu söylüyor. Dayanıklılığın kolaylaştırmada değil, karmaşıklıkta olduğunu söylüyor.
Bu, ‘teknolojiyi atalım, geçmişe dönelim’ demek mi? Muhakkak hayır. Bu, teknolojinin rolünü tekrar tanımlamak manasına geliyor.
Teknolojiyi, tabiatın yerine geçecek bir ikame olarak değil, tabiatın bilgeliğini anlamamızı sağlayan bir güçlendirici olarak düşünün.
-
Toprak sensörlerini, toprağın nabzını dinleyen bir hekimin stetoskobu üzere kullanabiliriz.
-
Yapay zekayı ve drone’ları, tüm tarlayı kimyasala boğmak yerine, yalnızca muhtaçlık duyan tek bir bitkiye bir damla besin verecek bir cerrahın hassasiyetiyle kullanabiliriz.
-
Genetik bilimini, bitkilere unuttukları o kadim yetenekleri -kuraklığa dayanma, mantarlarla paydaşlık kurma- tekrar öğretmek için kullanabiliriz.
Geleceğin tarımı, teknolojiye karşı biyoloji savaşı değil. Geleceğin tarımı, teknoloji ile biyolojinin iştirakidir.
Bu yalnızca çiftçilerin, mühendislerin ya da bilim insanlarının problemi değil. Bu, hepimizin problemi. Zira hepimiz her gün yemek yiyoruz. Hepimiz bu gezegenin bir kesimiyiz.
Peki, siz ne yapabilirsiniz?
Yediğiniz yemeğin öyküsünü sorun. Onu kimin, nerede, nasıl yetiştirdiğini merak edin. Mahallenizdeki pazarınızı, toprağı onaran, tabiatla işbirliği yapan lokal çiftçileri destekleyin. Bakış açınızı değiştirin.
Unutmayın, geleceğin en büyük ziraî ihtilali… parlak bir laboratuvardaki yeni bir makinede ya da teknolojik bir çipte değil; o bir avuç toprağın içinde gizli.
Gübre ile ilgili bir yazı yazmadan evvel, hususa daha geniş açıdan bakmanın düzgün olacağını düşündüm. Yeterli ki o denli yapmışım. Siz ne dersiniz? Toprak ile savaşmak yerine, onunla iştirake gitmeye var mısınız?
Linkedln
X
Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar büsbütün müelliflerinin özgün niyetleridir ve Onedio’nun editöryal siyasetini yansıtmayabilir. ©Onedio
