İsveç deyince aklına birinci ne geliyor? Ikea mı, kuzey ışıkları mı, yoksa o meşhur “fika” yani kahve molaları mı? Hepsi hoş lakin İsveç’in bir diğer yıldızı daha var: Krona! Evet, İsveç Kronu… Bu para ünitesi yalnızca cüzdanlarda değil, tarihin tozlu sayfalarında da sağlam bir yeri olanlardan. Şimdi kronanın krallığına adım atalım ve bu tarihi para ünitesi hakkında bilmediğiniz fakat öğrendiğinizde ‘Vay be!’ diyeceğiniz bilgilere göz atalım.
1. İsveç Kronu tam 150 yıldır hayatımızda, hem de hiç orta vermeden!
İsveç Kronu, 1873 yılında resmi para ünitesi olarak kullanılmaya başlandı. Yani lisana kolay, tam 151 yılı devirmiş bir ekonomik yıldızdan bahsediyoruz. Üstelik bu, yalnızca İsveç’in kendi kararıyla olmadı. İsveç, Danimarka ve Norveç o periyotta İskandinav Para Birliği’ni kurdu ve hepsi kron/krone ismini verdikleri paralara geçti.
2. Krona aslında taç demek ve bu hiç de tesadüf değil.
İsveç’in para ünitesi olan “krona” sözü, İsveççe’de “taç” manasına geliyor. Artık düşün: Kraliyetle yönetilen, esaslı bir geçmişi olan bir ülke ve onun para birimi… İsminin “taç” olması sence de biraz gururlu ve asil durmuyor mu? İsveç kronu yalnızca bir ödeme aracı değil; kültürün, tarihî mirasın ve ulusal sembollerin bir yansıması.
3. Kron’un memleketler arası kodu ve sembolü ne?
İsveç Kronu’nun milletlerarası para kodu SEK kısaltmasıyla tanınıyor. Günlük kullanımda ise “kr” sembolü kullanılır. Euro’nun (€), Dolar’ın ($) yanında epeyce sade kalan bu simge, sadeliğiyle dikkat çeker.
4. Evvelce bir krona, gerçek altınla birebir değiştirilebiliyordu!
İsveç kronu, piyasaya birinci sürüldüğünde o denli gelişi hoş basılmamıştı. 1873’te altın standardına bağlı olarak dolanıma sokuldu. Bu ne demek diye sorarsanız, 1 İsveç kronu tam 0.403 gram saf altına eşdeğerdi. Yani krona’nın bedeli altınla sabitlenmişti.
5. Korona’dan evvel İsveç’te “Riksdaler” isminde farklı bir para ünitesi vardı.
Kronanın sahneye çıkışı bir gecede olmadı. Ondan evvel İsveç, yaklaşık 270 yıl boyunca ‘riksdaler’ ismi verilen para ünitesini kullanıyordu. Bu para ünitesi 1600’lü yıllardan itibaren tedavülde kaldı ve vakitle çağdaş dünyanın taleplerine yetişemez hale geldi. İşte tam da bu noktada krona devreye girdi ve tüm ekonomiyi devraldı.
6. İsveç, bir periyot kilo kilo para bastı.
Evet, latife değil. İsveç 17. yüzyılda platmynt ismi verilen devasa bakır levhaları para olarak kullandı. Bu paralar o kadar büyüktü ki kimileri tam 20 kilo ağırlığındaydı! Düşünsenize, pazara gidip birkaç kesim zerzevat alacaksınız ancak ödeme yapmak için dambıl taşır üzere para taşımanız gerekiyor. 😂
7. Avrupa’da birinci banknot basan ülkelerden biri İsveç’ti, hem de 1600’lerde!
Banknot dediğimiz kâğıt para kavramı bize artık çok sıradan geliyor. Ancak bundan yüzlerce yıl evvel bu çok yeni ve hatta şaşkınlıkla karşılanan bir yenilikti. İsveç, 1661 yılında Avrupa’da birinci kez banknot basan ülkelerden biri oldu. Bu işin öncülüğünü ise Stockholms Banco isimli bir banka yaptı. O periyotlarda bu kağıt paralar biraz “güvence mektubu” üzere görülüyordu fakat bugün cebimizde taşıdığımız paraların atası oldukları kesin.
8. Öre ile tanıştınız mı?
Kronu, 100 öre’ye bölünüyor fakat küçük bir ayrıntı var: Artık öre madeni paraları yok! 2010 yılında tedavülden kalktı. Lakin hâlâ fiyat etiketlerinde “9,99 kron” üzere sayılar görebilirsiniz. Bir nevi bizdeki “99 kuruş” efekti diyelim. 😄
9. İsveç halkı Euro’ya geçmeyi açık açık reddetti, hem de referandumla!
İsveç, Avrupa Birliği üyesi olmasına karşın hâlâ euro kullanmıyor. Pekala neden? Zira 2003 yılında yapılan bir halk oylamasında İsveçliler, euroya geçişe büyük çoğunlukla “hayır” dedi. İsveç hükümeti de bu karara hürmet duyarak krona’yı kullanmaya devam etti.
10. İsveç banknotları tam birer sanat yapıtı gibi!
Paraya bakarken yalnızca pahaya değil, dizayna da dikkat edenlerdensen bu seni çok keyifli edecek. Zira İsveç kronu banknotları yalnızca kullanışlı değil, birebir vakitte görsel bir şölen! Üzerlerinde İsveç’in ünlü müellifleri, sanatkarları, müzisyenleri ve değerli figürleri yer alıyor.
İşte birkaç örnek:
20 kronlukta Astrid Lindgren, yani Pippi Uzunçorap’ın müellifi, var.
100 kronlukta Greta Garbo, yani efsanevi sinema oyuncusu.
11. Dijital İsveç Kronu projesiyle geleceğin parasına öncülük etmeye hazırlanıyorlar.
İsveç, dünyada dijital merkez bankası parası (CBDC) geliştiren birinci ülkelerden biri. ‘e-Krona’ ismi verilen bu proje, fizikî paraların yerini alacak dijital bir İsveç kronu manasına geliyor. Yani ileride elimizde para bile taşımayacağız, lakin hâlâ “krona” demeye devam edeceğiz. Bu proje hem finansal kapsayıcılığı artırmayı hem de ekonomik sistemi modernize etmeyi amaçlıyor. İsveç bir sefer daha “ilklerin ülkesi” olduğunu kanıtlıyor.
